İçeriden ve dışarıdan Erdoğan’ı düşürmeyi dava edinmiş olanların oyunları yüzünden altın ve döviz fiyatları epey süratli bir biçimde yükselmeye başlayınca o çevreler ellerini ovuşturmaya; bir kısmı iktidar, bir kısmı intikam bir kısmı da sömürü hesapları yapmaya koyuldular.
Alınan vaktinde ve yerinde önlem ile fiyatlar olağanlaşma yoluna girdi.
Bu sefer da devletin ödemesinin faiz olup olmadığı tartışması ortaya çıktı.
Kimi hocalar, devletin ödemesinin faiz olduğu kanaatindeler. Ben bu kanaatte değilim, “devletin ödemesi hibedir” diyorum. Tıpkı kanaatte olan hocalardan bir kısmının yazdıklarını aşağıda kısmen vereceğim.
Orhan Çeker
Devletin hibede bulunması elbette caizdir, ona diyecek bir şey yok; lakin hibede döviz kurunun ölçü alınması güya uygulaması epey sıkıntı yahut mümkün değil gibi… Kanaatimce TEFE-TÜFE ortalaması ölçü alınmalıdır.
Faruk Beşer
Bu durum karşısında benim anladığım şudur:
1. Devlet buna mecbur gözüyor. Şayet bu biçimde, akıllı diyemesek de rasyonel bir tahlil bulmuştur. Devlet ismine bir zaruret vardır ve yapılanlara bu istikametiyle bakmak gerekir.
2. Faize hassas müminler açısından bu uygulama bir faizden kurtuluş değildir. Faizli bankalar açısından düşünürsek, parası olan bankadan yüzde on faiz artı yüzde kırk kur farkı alacaktır. Lakin bankaya para yatıran fukara değil parası olanlardır. Onlar da bir daha sermayedarlar ve banka çevreleridir. Kaldı ki kur farkı hibe/atiyye sayılsa da işin bankayla olan istikameti faizli bir süreçtir.
3. Bu işin iştirak bankalarıyla olması halinde bizce uygulamanın bir mahzuru gözükmemektedir. Yüzde 10’a yakını (belirsiz bir miktarı) kâr hissesi, kur farkı ise devletin hibesi/atiyyesidir…
Mehmet Odabaşı
…mevcut karar bir yangın yerinde ivedilikle alınması gereken bir önlemdi ve elhamdülillah gördüğümüz kadarıyla başarılı oldu.
Devletin takviyesi muhakkak faiz değildir. Fakat bu dayanağın faizli muameleler için teşvik edici istikameti bulunmaktadır, denebilir. Gerçi ister teşvik edici tarafı olsun ister olmasın vatandaşın ezici bir çoğunluğu esasen bankalarla çalışıyor. Bir bahs-i öteki ve garip bir bela…
Devlet şu ana kadar kredi ayağında kredi kullananlara hayvancılık kredisi (sübvansiyonlu krediler) vererek dayanak sağladı. Ben mevduat tarafında birinci sefer bu biçimde bir dayanak görüyorum.
1. Devletin takviyesi faiz değildir. Üçüncü taraftır. Herkese değil bir kısmına bu dayanağı verme hakkı vardır. Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’in atiyye uygulamaları, Resulullah’ın savaşa katılmadıkları biçimde kimi sahabilere ganimetten hisse vermesi, bir daha savaşta yararlılık gösterip düşmanı öldürenin üstündekilere sahip olabileceği üzere uygulamalar maslahat temel olmakla birlikte bunun değişik formlarda yapılabileceğini gösterir. Şu anın maslahatı da bunu gerektirmiştir.
2. Faizli bankaların bu tıp mevduat hesabına uygulayacağı faiz oranının Merkez Bankası’nca belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının altında olamayacağı kararı aslına bakarsanız izahtan varestedir. Bu bankanın vatandaşa verdiği faizdir.
3. Katılma hesaplarına sağlanacak getirinin iştirak bankalarının Merkez Bankası ile açık piyasa süreçleri kapsamında yaptıkları bir hafta vadeli repo süreçlerinde oluşan maliyetten düşük olması halinde ortadaki farkı iştirak bankası tek taraflı olarak karşılayacağı kararı ise tartışma mevzuudur.
Odabaşı, bu tartışma konusunun da tahlil formüllerinden bahsediyor ve bunlardan biri şöylekidir:
İştirak bankası ile hesap sahipleri içinde yatırım vekâleti bağlantısı tesis edilir. Bu bağda mutabık kalınan kâr oranı, iştirak bankaları ile Merkez Bankası içinde gerçekleşen açık piyasa süreçlerine uygulanan oran olarak belirlenir. Buna muhalefet halinde iştirak bankası vekil olarak kurala muhalefet ettiği için tazmin yükümlüsü olur.
Bildirimde
HUSUS 5:
(1) Vade sonunda Türk lirası mevduat yahut katılma hesabı sahibine anapara ile faiz yahut kâr hissesi banka tarafınca ödenir.
(2) Vade sonu kurunun dönüşüm kurundan yüksek olması ve kur farkı üzerinden hesaplanan fiyatın banka tarafınca ödenecek faiz yahut kâr hissesinden yüksek olması durumunda, kur farkı üzerinden hesaplanan fiyattan faiz yahut kâr hissesi düşülerek hesaplanan meblağ Merkez Bankası’nca mevduat yahut katılma hesabı sahibine ödenmek üzere ilgili bankaya aktarılır.
Deniyor.
(Merkez Bankası’nın ödediği) kurallı bağıştır. Bu bağışın herkese tıpkı düzeyde olması kaidesi yoktur. Teşvik niteliği taşır. Kamu faydası vardır. Devletin bu biçimde bir yetkisi vardır.
Ahmet Yaman
Kur muhafazalı TL vadeli mevduat hesabı ile ilgili olarak şu konular mütalaa olunmuştur:
1. Konvansiyonel bankalarda vadeli ya da vadesiz hesap açmak, bunların faiz temelli kurumlar olması sebebiyle caiz değildir.
2. Caiz olmamakla birlikte konvansiyonel bankalarda açılan vadeli mevduat hesaplarına, ilgili vade sonunda “Merkez Bankası’nca belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı” baz alınarak verilen faiz ile USD döviz kuru içinde döviz lehine bir fark meydana gelirse bu farkın devlet tarafınca ödenmesi, İslâm hukukunun klasik faiz teorisine bakılırsa “faiz” olarak nitelendirilemez. Çünkü bu fazlalık mevduat hesabının tarafları haricinde üçüncü bir kişi tarafınca muhakkak bir emelle verilmektedir. Bu maksat da ülke iktisadının menfaatleri doğrultusunda, “birikimlerini Türk lirası mevduatı olarak kıymetlendiren vatandaşların kurlardaki oynaklık karşısında mağdur olmamasını” sağlamaktır. Devlet, gördüğü kamu menfaati ekseninde aşikâr alanlara teşvik verebileceği üzere aşikâr niteliği taşıyan şahıslara Hazine’den fon transferi de yapabilir…
3. Bu yolun faizli mevduat hesabı açmayı teşvik edeceği öngörülebilir. Ama aslına bakarsan faiz temelli bir ekonomik nizamda bu hesaplar hem TL tıpkı vakitte döviz ya da değerli maden cinsleri ile açılabilmekte, buna mani bir durum bulunmamaktadır. Çıkarılan bu yeni eser ile ehven-i şerrayn ihtiyar olunarak ulusal para TL’nin korunması umulmaktadır ki, bir devlet kendi halkını, iktisadını ve parası dâhil ulusal varlıklarını yasal olan tesirli ve verimli yollarla koruyabilmek için sıkıntı kaidelerde kötü/gayrı yasal tahliller içinden en az ziyanlı olanı tercih edebilir.
4. İştirak bankalarındaki mudârebe asıllı TL hesaplarına benzeri bir uygulamanın yapılması da mümkün ve caizdir. Çünkü devlet, gerçek ekonomiyi canlandırıp yatırımların artırılması için mudârebe yani emek-sermaye iştirakini teşvik edebilir ve bu çerçevede kelam konusu iştirakin ziyan ile sonuçlanması halinde bu ziyanı telafi edeceği vaadinde bulunabilir. Hatta sektörel bazda kâr iddiasında bulunup bu varsayımların altında kalan kârları tamamlayacağını da beyan edebilir. Mudârebenin tarafları haricinde üçüncü kişinin verdiği bir garanti olduğu için bu, iştirakin baştan kâr garantisi taşıması manasına gelmez.
TKBB MÜŞAVERE ŞURASI GÖRÜŞÜ
21 Aralık 2021 tarihindeki Resmi Gazete’de yayınlanan 2021/14 sayılı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’in 4. hususunun 4. fıkrasında yer alan “… Katılma hesaplarına sağlanacak getirinin iştirak bankalarının Merkez Bankası ile açık piyasa süreçleri kapsamında yaptıkları bir hafta vadeli repo süreçlerinde oluşan maliyetten düşük olması halinde ortadaki farkı iştirak bankası tek taraflı olarak karşılar” tabiri, mudarebe akdi aslı üzerine heyeti katılma hesaplarında kâr getirisinin baştan garanti edilemeyeceği prensibine direkt terslik teşkil etmekte ve iştirak bankacılığının temelini oluşturan faizsizlik prensibi ile çelişmektedir.
Buna bakılırsa üstteki hususta yer alan tabirin şöyle değiştirilmesi önerilmektedir:
“Katılım bankalarının bu bildirim kapsamında açacağı katılma hesaplarına vade sonunda dağıtacakları kâr hisseleri, iştirak bankacılığı prensip ve standartları doğrultusunda hesaplara tahakkuk ettirilecektir.”
(Hazine ve Maliye Bakanlığı 24 Aralık’ta şu açıklamayı yaptı: “…Bu unsurda belirlenen uygulama temeli İştirak Bankaları açısından iştirak bankacılığı temelleri çerçevesinde uygulanacaktır” bu biçimdece sorun çözülmüş oldu. H.K.)
tıpkı vakitte iştirak bankalarında açılacak kur muhafazalı mudarebe temelli katılma hesaplarına ilgili vade sonunda tahakkuk edecek kâr hissesi ile USD döviz kuru içinde döviz lehine bir fark meydana gelirse bu farkın devlet tarafınca ödenmesi, İslâm hukukunun klasik faiz teorisine bakılırsa “faiz” olarak nitelendirilemez. Çünkü bu fazlalık mevduat hesabının tarafları haricinde üçüncü bir kişi tarafınca makul bir gayeyle verilmekte olup, paydaşlığın baştan kâr garantisi taşıması manasına gelmez. Bu hedef da ülke iktisadının menfaatleri doğrultusunda, “birikimlerini Türk lirası (TL) olarak katılma hesaplarında pahalandıran vatandaşların kurlardaki oynaklık karşısında mağdur olmamasını” sağlamaktır. Devlet, gördüğü kamu menfaati ekseninde muhakkak alanlara teşvik verebileceği üzere belli niteliği taşıyan şahıslara Hazine’den fon transferi de yapabilir.
Alınan vaktinde ve yerinde önlem ile fiyatlar olağanlaşma yoluna girdi.
Bu sefer da devletin ödemesinin faiz olup olmadığı tartışması ortaya çıktı.
Kimi hocalar, devletin ödemesinin faiz olduğu kanaatindeler. Ben bu kanaatte değilim, “devletin ödemesi hibedir” diyorum. Tıpkı kanaatte olan hocalardan bir kısmının yazdıklarını aşağıda kısmen vereceğim.
Orhan Çeker
Devletin hibede bulunması elbette caizdir, ona diyecek bir şey yok; lakin hibede döviz kurunun ölçü alınması güya uygulaması epey sıkıntı yahut mümkün değil gibi… Kanaatimce TEFE-TÜFE ortalaması ölçü alınmalıdır.
Faruk Beşer
Bu durum karşısında benim anladığım şudur:
1. Devlet buna mecbur gözüyor. Şayet bu biçimde, akıllı diyemesek de rasyonel bir tahlil bulmuştur. Devlet ismine bir zaruret vardır ve yapılanlara bu istikametiyle bakmak gerekir.
2. Faize hassas müminler açısından bu uygulama bir faizden kurtuluş değildir. Faizli bankalar açısından düşünürsek, parası olan bankadan yüzde on faiz artı yüzde kırk kur farkı alacaktır. Lakin bankaya para yatıran fukara değil parası olanlardır. Onlar da bir daha sermayedarlar ve banka çevreleridir. Kaldı ki kur farkı hibe/atiyye sayılsa da işin bankayla olan istikameti faizli bir süreçtir.
3. Bu işin iştirak bankalarıyla olması halinde bizce uygulamanın bir mahzuru gözükmemektedir. Yüzde 10’a yakını (belirsiz bir miktarı) kâr hissesi, kur farkı ise devletin hibesi/atiyyesidir…
Mehmet Odabaşı
…mevcut karar bir yangın yerinde ivedilikle alınması gereken bir önlemdi ve elhamdülillah gördüğümüz kadarıyla başarılı oldu.
Devletin takviyesi muhakkak faiz değildir. Fakat bu dayanağın faizli muameleler için teşvik edici istikameti bulunmaktadır, denebilir. Gerçi ister teşvik edici tarafı olsun ister olmasın vatandaşın ezici bir çoğunluğu esasen bankalarla çalışıyor. Bir bahs-i öteki ve garip bir bela…
Devlet şu ana kadar kredi ayağında kredi kullananlara hayvancılık kredisi (sübvansiyonlu krediler) vererek dayanak sağladı. Ben mevduat tarafında birinci sefer bu biçimde bir dayanak görüyorum.
1. Devletin takviyesi faiz değildir. Üçüncü taraftır. Herkese değil bir kısmına bu dayanağı verme hakkı vardır. Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’in atiyye uygulamaları, Resulullah’ın savaşa katılmadıkları biçimde kimi sahabilere ganimetten hisse vermesi, bir daha savaşta yararlılık gösterip düşmanı öldürenin üstündekilere sahip olabileceği üzere uygulamalar maslahat temel olmakla birlikte bunun değişik formlarda yapılabileceğini gösterir. Şu anın maslahatı da bunu gerektirmiştir.
2. Faizli bankaların bu tıp mevduat hesabına uygulayacağı faiz oranının Merkez Bankası’nca belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının altında olamayacağı kararı aslına bakarsanız izahtan varestedir. Bu bankanın vatandaşa verdiği faizdir.
3. Katılma hesaplarına sağlanacak getirinin iştirak bankalarının Merkez Bankası ile açık piyasa süreçleri kapsamında yaptıkları bir hafta vadeli repo süreçlerinde oluşan maliyetten düşük olması halinde ortadaki farkı iştirak bankası tek taraflı olarak karşılayacağı kararı ise tartışma mevzuudur.
Odabaşı, bu tartışma konusunun da tahlil formüllerinden bahsediyor ve bunlardan biri şöylekidir:
İştirak bankası ile hesap sahipleri içinde yatırım vekâleti bağlantısı tesis edilir. Bu bağda mutabık kalınan kâr oranı, iştirak bankaları ile Merkez Bankası içinde gerçekleşen açık piyasa süreçlerine uygulanan oran olarak belirlenir. Buna muhalefet halinde iştirak bankası vekil olarak kurala muhalefet ettiği için tazmin yükümlüsü olur.
Bildirimde
HUSUS 5:
(1) Vade sonunda Türk lirası mevduat yahut katılma hesabı sahibine anapara ile faiz yahut kâr hissesi banka tarafınca ödenir.
(2) Vade sonu kurunun dönüşüm kurundan yüksek olması ve kur farkı üzerinden hesaplanan fiyatın banka tarafınca ödenecek faiz yahut kâr hissesinden yüksek olması durumunda, kur farkı üzerinden hesaplanan fiyattan faiz yahut kâr hissesi düşülerek hesaplanan meblağ Merkez Bankası’nca mevduat yahut katılma hesabı sahibine ödenmek üzere ilgili bankaya aktarılır.
Deniyor.
(Merkez Bankası’nın ödediği) kurallı bağıştır. Bu bağışın herkese tıpkı düzeyde olması kaidesi yoktur. Teşvik niteliği taşır. Kamu faydası vardır. Devletin bu biçimde bir yetkisi vardır.
Ahmet Yaman
Kur muhafazalı TL vadeli mevduat hesabı ile ilgili olarak şu konular mütalaa olunmuştur:
1. Konvansiyonel bankalarda vadeli ya da vadesiz hesap açmak, bunların faiz temelli kurumlar olması sebebiyle caiz değildir.
2. Caiz olmamakla birlikte konvansiyonel bankalarda açılan vadeli mevduat hesaplarına, ilgili vade sonunda “Merkez Bankası’nca belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı” baz alınarak verilen faiz ile USD döviz kuru içinde döviz lehine bir fark meydana gelirse bu farkın devlet tarafınca ödenmesi, İslâm hukukunun klasik faiz teorisine bakılırsa “faiz” olarak nitelendirilemez. Çünkü bu fazlalık mevduat hesabının tarafları haricinde üçüncü bir kişi tarafınca muhakkak bir emelle verilmektedir. Bu maksat da ülke iktisadının menfaatleri doğrultusunda, “birikimlerini Türk lirası mevduatı olarak kıymetlendiren vatandaşların kurlardaki oynaklık karşısında mağdur olmamasını” sağlamaktır. Devlet, gördüğü kamu menfaati ekseninde aşikâr alanlara teşvik verebileceği üzere aşikâr niteliği taşıyan şahıslara Hazine’den fon transferi de yapabilir…
3. Bu yolun faizli mevduat hesabı açmayı teşvik edeceği öngörülebilir. Ama aslına bakarsan faiz temelli bir ekonomik nizamda bu hesaplar hem TL tıpkı vakitte döviz ya da değerli maden cinsleri ile açılabilmekte, buna mani bir durum bulunmamaktadır. Çıkarılan bu yeni eser ile ehven-i şerrayn ihtiyar olunarak ulusal para TL’nin korunması umulmaktadır ki, bir devlet kendi halkını, iktisadını ve parası dâhil ulusal varlıklarını yasal olan tesirli ve verimli yollarla koruyabilmek için sıkıntı kaidelerde kötü/gayrı yasal tahliller içinden en az ziyanlı olanı tercih edebilir.
4. İştirak bankalarındaki mudârebe asıllı TL hesaplarına benzeri bir uygulamanın yapılması da mümkün ve caizdir. Çünkü devlet, gerçek ekonomiyi canlandırıp yatırımların artırılması için mudârebe yani emek-sermaye iştirakini teşvik edebilir ve bu çerçevede kelam konusu iştirakin ziyan ile sonuçlanması halinde bu ziyanı telafi edeceği vaadinde bulunabilir. Hatta sektörel bazda kâr iddiasında bulunup bu varsayımların altında kalan kârları tamamlayacağını da beyan edebilir. Mudârebenin tarafları haricinde üçüncü kişinin verdiği bir garanti olduğu için bu, iştirakin baştan kâr garantisi taşıması manasına gelmez.
TKBB MÜŞAVERE ŞURASI GÖRÜŞÜ
21 Aralık 2021 tarihindeki Resmi Gazete’de yayınlanan 2021/14 sayılı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’in 4. hususunun 4. fıkrasında yer alan “… Katılma hesaplarına sağlanacak getirinin iştirak bankalarının Merkez Bankası ile açık piyasa süreçleri kapsamında yaptıkları bir hafta vadeli repo süreçlerinde oluşan maliyetten düşük olması halinde ortadaki farkı iştirak bankası tek taraflı olarak karşılar” tabiri, mudarebe akdi aslı üzerine heyeti katılma hesaplarında kâr getirisinin baştan garanti edilemeyeceği prensibine direkt terslik teşkil etmekte ve iştirak bankacılığının temelini oluşturan faizsizlik prensibi ile çelişmektedir.
Buna bakılırsa üstteki hususta yer alan tabirin şöyle değiştirilmesi önerilmektedir:
“Katılım bankalarının bu bildirim kapsamında açacağı katılma hesaplarına vade sonunda dağıtacakları kâr hisseleri, iştirak bankacılığı prensip ve standartları doğrultusunda hesaplara tahakkuk ettirilecektir.”
(Hazine ve Maliye Bakanlığı 24 Aralık’ta şu açıklamayı yaptı: “…Bu unsurda belirlenen uygulama temeli İştirak Bankaları açısından iştirak bankacılığı temelleri çerçevesinde uygulanacaktır” bu biçimdece sorun çözülmüş oldu. H.K.)
tıpkı vakitte iştirak bankalarında açılacak kur muhafazalı mudarebe temelli katılma hesaplarına ilgili vade sonunda tahakkuk edecek kâr hissesi ile USD döviz kuru içinde döviz lehine bir fark meydana gelirse bu farkın devlet tarafınca ödenmesi, İslâm hukukunun klasik faiz teorisine bakılırsa “faiz” olarak nitelendirilemez. Çünkü bu fazlalık mevduat hesabının tarafları haricinde üçüncü bir kişi tarafınca makul bir gayeyle verilmekte olup, paydaşlığın baştan kâr garantisi taşıması manasına gelmez. Bu hedef da ülke iktisadının menfaatleri doğrultusunda, “birikimlerini Türk lirası (TL) olarak katılma hesaplarında pahalandıran vatandaşların kurlardaki oynaklık karşısında mağdur olmamasını” sağlamaktır. Devlet, gördüğü kamu menfaati ekseninde muhakkak alanlara teşvik verebileceği üzere belli niteliği taşıyan şahıslara Hazine’den fon transferi de yapabilir.